Kragujevačka medijska scena – IGRE BEZ PRAVILA

Šumadijski centar za građanski aktivizam Res Publika (organizacija posvećena unapređenju kvaliteta informisanja Kragujevčana) objavio je analizu stanja u kragujevačkim medijima.

Jedan od glavnih zaključaka je da bi Grad Kragujevac mogao da bude apsolutni šampion među lokalnim samoupravama u Srbiji po visini iznosa koji na godišnjem nivou dodeljuje jednom mediju iz gradskog budžeta – Radio televiziji Kragujevac. Problem je međutim što se „takmiči“ van konkurencije i mimo zakonom utvrđenih pravila. I dok jednom obezbeđuje apsolutno privilegovan položaj, kragujevačka gradska uprava je svim ostalim medijima godinama uskraćivala pristup javnom novcu, potpuno ignorišući zakonsku obavezu o raspisivanju medijskog konkursa. To se negativno odrazilo na održivost lokalnih informativnih glasila, koja su u borbi za opstanak kadrovski i tehnološki devastirana. Istovremeno, svoj uticaj u javnosti širili su internet portali nepoznatih vlasnika, koji publiku stiču, uglavnom, plasirajući sadržaj drugih medija. Bez redakcija, novinara i urednika i bez bilo kakve zakonske odgovornosti, koristeći se nepoštenom poslovnom praksom, nastoje da ostvare svoje, od javnosti skrivene interese u sferi politike i biznisa.

Samo tokom 2022. godine ovoj medijskoj kući je na ime subvencija isplaćeno 58 miliona dinara. Prema podacima koje je Res Publika dobila na osnovu Zahteva za pristup informacijama od javnog značaja, svakog meseca oko 4,8 miliona dinara prebacivano je na račun RTK na ime troškova za «izmirivanje obaveza po osnovu zarada, naknada i ostalih obaveza prema zaposlenima i organima upravljanja i za obaveze prema dobavljačima». Poređenja radi, iznos jednak jednomesečnim subvencijama za RTK, 2022. je na javnom konkursu za svoje projekte dobilo ukupno osam medija sa sedištem u Kragujevcu

I pored toga što je Zakonom o javnom informisanju i medijima  propisano da lokalne samouprave javnim novcem, preko konkursa, mogu da finansiraju isključivo medijske sadržaje kojima se ostvaruje javni interes u informisanju, grad Kragujevac godinama unazad finansira redovno poslovanje RTK, a iz gradske kase su namireni i svi dugovi nastali u periodu pre poništenja privatizacije

Grad Kragujevac nastavlja da subvencioniše redovno poslovanje ove medijske kuće i ne samo da ne preispituje svrsishodnost i opravdanost potrošenog novca, već joj svake godine odobrava sve veće iznose, iako RTK u programima poslovanja navodi da joj je cilj „značajno smanjenje zavisnosti od subvencija osnivača“. Za sada nema studija i istraživanja kojima se ispituje stvarni uticaj ovog medija, obim publike, popularnosti i poverenja koje uživa među građanima koji je godinama izdašno finansiraju, ali je izvesno da je Radio televizija Kragujevac u redovnim okolnostima «sigurni glas» gradske uprave i vladajuće Srpske napredne stranke, a u vreme izbora deo propagandne mašinerije.

Zanimljivo je to što lokalna samouprava formalno RTK i ne tretira kao medij, već kao bilo koje javno preduzeće, pa je nakon jednog od poslednjih restrukturiranja gradske uprave Radio televizija Kragujevac završila pod ingerencijom Gradske uprave za komunalne poslove. Finansiranje ostalih medija je u nadležnosti Gradske uprave za društvene delatnosti, koja je zadužena za raspisivanje i realizaciju konkursa za proizvodnju medijskih sadržaja od javnog interesa.

Subvencije u iznosu od 58 miliona dinara nisu sav budžetski novac koji je ova medijska kuća dobila iz gradskog budžeta tokom 2022. Dodatnih 5,2 miliona dinara Radio televizija Kragujevac naplatila je na osnovu Ugovora o pružanju usluga medijskog praćenja aktivnosti Skupštine grada Kragujevca. Prema dokumentaciji koju je Res Publika dobila od stručne službe Skupštine grada, reč je o realizaciji televizijskih prenosa zasedanja gradskog parlamenta, kao i o uslugama «izveštavanja sa sednica Gradskog veća, na osnovu poziva korisnika usluge». Iako iznos kojim finansira RTK grad Kragujevac svrstava u sam vrh liste lokalnih samouprava po izdvajanjima za medije, taj podatak nije moguće pronaći pretragom baza javnih konkursa, niti istraživanja o javnim nabavkama za medijske usluge, koja poslednjih godina redovno objavljuju istraživačke redakcije i medijska udruženja. Obilna budžetska davanja usmerena ka RTK najčešće ostaju van radara, jer po aktuelnim medijskim zakonima zapravo i ne bi trebalo da postoji

Nakon godina čekanja, ostalim medijima u Kragujevcu novac „na kašičicu“

Grad Kragujevac je punih šest godina ignorisao zakonsku obavezu da medijima dodeli novac na konkursu za sufinansiranje proizvodnje medijskih sadržaja od javnog interesa. Dok su se desetine miliona dinara godišnje slivale na račun RTK, poruka ostalima bila je da u budžetu nema para za konkursno sufinansiranje medija. Kako je na osiromašenom i gotovo nepostojećem lokalnom marketinškom tržištu, novac iz budžeta gradova i opština najveći, a često i jedini prihod lokalnih medija, onemogućavanje pristupa javnom novcu se veoma negativno odrazilo, pre svega, na tradicionalna informativna glasila.

U najtežem položaju našle su se Kragujevačke novine, kojima je zbog dugova prema štampariji početkom 2020. blokiran račun, što je ozbiljno ugrozilo opstanak jedinog štampanog medija u Kragujevcu i okolini. Zahvaljujući donatorskoj akciji, njegovo gašenje je izbegnuto, a od 2021, kada je medijski konkurs u Kragujevcu prvi put raspisan, Kragujevačke novine su zahvaljujući novcu iz gradskog budžeta uspele da donekle stabilizuju svoje poslovanje. U prethodne tri godine, ovom mediju je na konkursima odobravano najviše sredstava, pa su tako i u posmatranoj 2022. godini, bile prve na listi dobitnika sa 2,5 miliona dinara. Ipak, reč je o iznosu koji je čak 23 puta manji, u odnosu na subvencije koje se izdvajaju za RTK.

Portal Glas Šumadije, osnovan kao mediji civilnog sektora, takođe je korisnik budžetskih sredstava po osnovu konkursnog sufinansiranja, a u 2022. prihodovao je 400.000. Iste godine portal Pressek dobio je 100.000 dinara manje. Reč je o medijima koji svakodnevno objavljuju kra ke vesti i saopštenja i povremeno složenije članke, koje publici plasiraju putem društvenih mreža. Po 400.000 dinara na konkursu raspisanom 2022. godine odobreno je i Radiju Zlatousti, čiji je osnivač Eparhija šumadijske Srpske pravoslavne crkve, Radiju 34, prvoj privatnoj radio stanici u Srbiji, Radiju 9 i Hit narodnom radiju. Redovnu medijsku produkciju ima i portal ucentar.rs čiji je izdavač Medijski centar d.o.o. Kragujevac, čiji je projekat komisija podržala sa 400.000 dinara budžetskog novca.

Portal ucentar.rs u lokalnoj javnosti je postao prepoznatljiv po objavljivanju informacija i fotografija sa mesta zločina ili udesa, podataka iz istraga za koje se pretpostavlja da potiču od izvora u policiji, BIA ili pravosuđa. Osim crne hronike, ovaj portal povremeno pod bombastičnim naslovima objavljuje i tekstove sa «ekskluzivnim informacijama» iz nezvaničnih izvora o navodnim aferama i zloupotrebama, koje nemaju bilo kakav epilog ili zvaničnu potvrdu, dok u poslednje vreme u rubrici Grad redovno prenosi saopštenja gradske uprave o radu gradskih službi i aktivnostima funkcionera. Među kragujevačkoj javnosti nepoznate korisnike novca iz gradskog budžeta spada portal Peto tri, koji je 2022. takođe dobio 400.000 dinara. Izdavač ovog medija je firma Peto – tri 1941 d.o.o. koja je registrovana u Kragujevcu novembra 2020, a prema podacima Agencije za privredne registre njen 100% vlasnik je SS Turistička televizija 1961 d.o.o. Beograd-Voždovac, koja pripada Slavku Stijakoviću. Portal petotri1941.rs objavljuje saopštenja gradske uprave i kratke vesti već objavljene na drugim sajtovima. Ovaj medij nema impressum, već samo kontakt podatke.

Za Kragujevac je karakteristično i to što veći deo novca dobijaju mediji i video produkcije koje se bave informisanjem u javnom interesu, odnosno oni čiji su vlasnici i zaposleni medijski radnici sa dugogodišnjim iskustvom. Ipak, praksa da se javni novac putem konkursa dodeljuje i propagandnim ili glasilima čije su reference i profesionalnost upitni, nije mimoišla ni četvrti po veličini grad u Srbiji. Tako je hit konkursa 2022. bila Hit plus televizija čiji je izdavač Udruženje za lokalno organizovanje iz obližnje varošice Batočine. Kragujevčani su sa 800 hiljada dinara finansirali projekat ove njima nepoznate televizije, što je drugi po visini iznos odobren na ovom konkursu. Iz naziva projekta i ocene komisije može se zaključiti da se odnosi na teme od nesumnjivog javnog interesa, ali ne i zbog čega je ovom malo poznatom batočinskom udruženju dato mnogo više novca nego svim aplikantima iz Kragujevca (izuzev Kragujevačkih novina).

Reklamiranje javnim novcem

Ako je suditi prema podacima koji su u okviru ovog istraživanja dostavljeni Res Publici na osnovu Zakona o dostupnosti informacija od javnog značaja, omiljeno mesto za oglašavanje kragujevačke lokalne samouprave u 2022. godini, bile su stranice Srpskog telegrafa. Na objavljivanje oglasa u ovom mediju iz gradske kase potrošeno je oko 1,25 miliona dinara. Novac su dobili još i JP Službeni glasnik, Adria Media Grupa (izdavač više medija, među kojima je i dnevni list Kurir) i Javnost d.o.o. (izdavač Kragujevačkih novina).

Bave se informisanjem građana, a skrivaju informacije o sebi

Uporedo sa devastacijom lokalne medijske scene, u Kragujevcu je poslednjih godina primetan trend osnivanja internet portala koji nisu upisani u registar medija, a u najvećem broju slučajeva, nije moguće utvrditi ko su njihovi osnivači ili vlasnici, niti su poznati njihovi urednici i novinari. Svoj uticaj ostvaruju, pre svega, preko društvenih mreža, na kojima okupljaju veliki broj pratilaca, plasirajući uglavnom sadržaj preuzet od drugih medija.

Kompletnu analizu možete preuzeti ovde

Autorke ove analize su   Bojana Vlajović Savić i Marija Milošević